قاطی پاتی

فیروزه‌کوب از صنایع دستی است و با نشاندن قطعه‌های کوچک سنگ فیروزه به حالت موزاییکی بر سطح ظرف‌ها، زیورآلات و اشیای تزئینی (از پایه‌هایی به جنس‌های مسی، برنجی، نقره، ورشویی یا برنزی) ساخته می‌شود. بین قطعه‌های فیروزه نوعی لاک تیره‌رنگ قرار می‌گیرد. هر چه ظرف فیروزه کوبی شده پرکارتر و منظم‌تر باشد و فاصله کمتری بین قطعات فیروزه باشد، ارزش هنری آن بیشتر است. امروزه مرکز این هنر اصفهان است.

 

این هنر حدود 60 یا 70 سال پیش در مشهد (خراسان شمالی) به دست یوسف حکمیان (معروف به محمدرضا) انجام شد یا از روسیه به ایران آورده شد[1] و 20 سال پس از آن توسط حاج داداش به اصفهان برده شد.

 

تشریح مراحل فیروزه کوبی:

 

مرحله اول سطح زیر کار از فلز مورد نظر مانند برنج، مس و نقره توسط زرگر یا سازنده فلز به کمک دست یا دستگاه پرس ساخته می‌شود و صاف و صیقل خورده وارد مرحله بعد می‌شود.

 

مرحله دوم استاد فیروزه کوب خورده فیروزه‌ها که از نظر اندازه و رنگ باید مشابه باشند از ضایعات دیگر جدا می‌کند. بعد از مشخص شدن نوع سنگی که قرار است بر سطح کار شود. سطح فلز مورد نظر کمی گرم می‌شود در این زمان بر روی سطح کمی لاک پودر شده (لاک گردویی) می‌پاشند در زمانی که لاک حالت مذاب دارد فیروزه را روی آن می‌چسبانند. بعد از آنکه سطح مورد نظر را با فیروزه پوشاندن و فضاهای خالی میان فیروزه‌ها را با فیروزه‌های ریزتر پر کردند، آن را به کمک سنگ «آب سان» صاف و صیقلی می‌کنند تا برجستگی‌های لاک و فیرزه از بین رود و سطحی یک دست به دست آیند. در این مرحله است که رنگ واقعی فیروزه نمایان می‌شود.

 

مرحله سوم پرداخت گری است. در این مرحله بر روی سطوح فیروزه کوبی شده را پولیش می‌کشند و بعد روی آن را پلی استر می‌کشند که دلیل آن حفاظت از سطح کار و همچنین زیبایی حداکثری اثر است.

 

کاربرد فیروزه‌کوبی:

 

هنر فیروزه کوبی مانند بسیاری از هنرها جنبه تزیینی و تجملی دارد. اما از آن جا که این هنر را بر ظروفی نظیر شیرینی خوری، قندان، گلدان گلاب پاش، سنگاب و…. پیاده می‌کنند فقط جنبه کاربردی نیز پیدا می‌کنند. اما همان گونه که گفتیم فیروزه کوبی قبل از آنکه بر ظروف انجام شود بر روی زیورآلات پیاده می‌شد. هنری که امروزه نیز طرفداران زیادی دارد.

 

اما امروزه از فیروزه کوبی به جز بر روی ظروف و زیورآلات برای ساخت تابلوهای نفیس نیز استفاده می‌شود. بدین گونه که خوشنویسی بر روی سطح اگر پارچه‌ای باشد نوشته شده و سپس فیروزه‌ها بر روی آن چسبانده می‌شوند و اگر سطح مورد نظر چوبی باشد بعد از لیزر طرح مورد نظر بر روی چوبی تکه‌های فیروزه داخل آنها کار می‌شود.